Εξηγήσεις

Στο τέλος του προηγούμενου μήνα το "Sobraluz" έκλεισε δυο χρόνια παρουσίας.Μοιάζει να είναι καλή η στιγμή για να εξηγήσω πράγματα που με ρωτούν φίλοι και δυσκολεύομαι να εξηγήσω "δια ζώσης". Βλέπετε , στα μπλογκ πολλά ζητήματα έχουν αξία συμβολική. Κι εγώ, που λέω δεξιά και αριστερά ότι καθόλου δε συμπαθώ τα σύμβολα, στο τέλος δε μπόρεσα να τα αποφύγω.

Τι σημαίνει Sobraluz;
Φως και σκιά, στα ισπανικά. Αν θέλετε, φωτοσκίαση. Αν προτιμάτε, σκοτεινό φως. Αγγελικό και μαύρο, ίσως; Να, σαν αυτό που λέει ο Σμυρνιός στην Κίχλη :

ΤΟ ΦΩΣ

Καθώς περνούν τα χρόνια
πληθαίνουν οι κριτές που σε καταδικάζουν~
καθώς περνούν τα χρόνια και κουβεντιάζεις με λιγότερες
φωνές,
βλέπεις τον ήλιο μ' άλλα μάτια~
ξέρεις πως εκείνοι που έμειναν, σε γελούσαν,
το παραμίλημα της σάρκας, ο όμορφος χορός
που τελειώνει στη γύμνια.
Οπως, τη νύχτα στρίβοντας στην έρμη δημοσιά,
άξαφνα βλέπεις να γυαλίζουν τα μάτια ενός ζώου
που έφυγαν κιόλας, έτσι νιώθεις τα μάτια σου~
τον ήλιο τον κοιτάς, έπειτα χάνεσαι μες στο σκοτάδι~
ο δωρικός χιτώνας
που αγγίξανε τα δάχτυλά σου και λύγισε σαν τα βουνά,
είναι ένα μάρμαρο στο φως, μα το κεφάλι του είναι στο
σκοτάδι.
Κι αυτούς που αφήσαν την παλαίστρα για να πάρουν τα
δοξάρια
και χτύπησαν το θεληματικό μαραθωνοδρόμο
κι εκείνος είδε τη σφενδόνη ν' αρμενίζει στο αίμα
v' αδειάζει ο κόσμος όπως το φεγγάρι
και να μαραίνουνται τα νικηφόρα περιβόλια~
τους βλέπετς μες στον ήλιο, πίσω από τον ήλιο.
Και τα παιδιά που κάναν μακροβούτια απ' τα μπαστούνια
πηγαίνουν σαν αδράχτια γνέθοντας ακόμη,
σώματα γυμνά βουλιάζοντας μέσα στο μαύρο φως
μ' ένα νόμισμα στα δόντια, κολυμπώντας ακόμη,
καθώς ο ήλιος ράβει με βελονιές μαλαματένιες
πανιά και ξύλα υγρά και χρώματα πελαγίσια~
ακόμη τώρα κατεβαίνουνε λοξά
προς τα χαλίκια του βυθού
οι άσπρες λήκυθοι.

Αγγελικό και μαύρο, φως,
γέλιο των κυμάτων στις δημοσιές του πόντου,
δακρυσμένο γέλιο,
σε βλέπει ο γέροντας ικέτης
πηγαίνοντας να δρασκελίσει τις αόρατες πλάκες
καθρεφτισμένο στο αίμα του
που γέννησε τον Ετεοκλή και τον Πολυνείκη.
Αγγελική και μαύρη, μέρα~
η γλυφή γέψη της γυναίκας που φαρμακώνει το φυλακι-
σμένο
βγαίνει απ' το κύμα δροσερό κλωνάρι στολισμένο στάλες.
Τραγούδησε μικρή Αντιγόνη, τραγούδησε, τραγούδησε...
δε σου μιλώ για περασμένα, μιλώ για την αγάπη~
στόλισε τα μαλλιά σου με τ' αγκάθια του ήλιου,
σκοτεινή κοπέλα~
η καρδιά του Σκορπιού βασίλεψε,
ο τύραννος μέσα απ' τον άνθρωπο έχει φύγει,
κι όλες οι κόρες του πόντου, Νηρηίδες, Γραίες
τρέχουν στα λαμπυρίσματα της αναδυομένης~
όποιος ποτέ του δεν αγάπησε Θ' αγαπήσει,
στο φως~
και είσαι
σ' ένα μεγάλο σπίτι με πολλά παράθυρα ανοιχτά
τρέχοντας από κάμαρα σε κάμαρα, δεν ξέροντας από που
να κοιτάξεις πρώτα,
γιατί Θα φύγουν τα πεύκα και τα καθρεφτισμένα βουνά
και το τιτίβισμα των πουλιών
Θ' αδειάσει η θάλασσα, Θρυμματισμένο γυαλί, από βοριά
και νότο
Θ' αδειάσουν τα μάτια σου απ' το φως της μέρας
πως σταματούν ξαφνικά κι όλα μαζί τα τζιτζίκια.

Πόρος, "Γαλήνη", 31 του Οχτώβρη 1946

Sobraluz είναι, επίσης, μια μοτοσυκλέτα. Κι αυτή με συμβολική αξία, για τον κάτοχό της.



Επίγονος της θρυλικής Poderosa, της μηχανής του Τσε που με αυτήν ταξίδεψε στη Νότιο Αμερική. Ημερολόγια μοτοσυκλέτας.
Sobraluz λοιπόν βάφτισε ο συμπαθής κρανοφόρος που βλέπετε στα αριστερά του μπλογκ, τη δική του. Με την ευκαιρία, ακούστε και τον ίδιο, σε άψογα ελληνικά:




«Το φως υπάρχει μόνο και μόνο επειδή υπάρχει η σκιά», είχε διαπιστώσει ο Ηράκλειτος. Ο Θεοτοκόπουλος φαίνεται πως συμφωνούσε. Και για το λόγο τούτο έβαζε το μονάκριβό του, το Γιώργη-Μανουήλ, να βαστάει πυρσό αναμμένο και να δαχτυλοδείχνει το θαύμα, με φορεμένο λοξά το μαντηλάκι της υπογραφής.


Παρούσα λοιπόν στο προφίλ του μπλογκ όλη, ή σχεδόν όλη, η προσωπική μου μυθολογία.
Μετά τρύπωσε μέσα και το πλέξιμο, στην αρχή γιατί με θάμπωσε η δυνατότητα του παγκόσμιου χωριού να επικοινωνεί, να ανταλλάσσει ιδέες και να μαθαίνει. Μετά γιατί θεώρησα ότι και το πλέξιμο μπορεί να είναι μια δήλωση με πολιτικό περιεχόμενο, όπως όλες οι εκδηλώσεις της ζωής μας. Ναι, τα σύμβολα εξακολουθούν να είναι ισχυρά. Και να γοητεύουν. Ίσως μάλιστα είναι το τελευταίο εμπόδιο στην "απομάγευση" του κόσμου. Αλίμονο, όμως , αν τον συσκοτίζουν.
"Πολιτική δεν είναι μόνο η διαχείριση της πραγματικότητας, αλλά κυρίως η διαχείριση των συμβόλων", που είχε πει και ο συχωρεμένος ο Μιττεράν. Και εννοούσε ασφαλώς την πιασάρικη, την επικοινωνιακή διάσταση του πράγματος.
Αγαπητοί "εκεί έξω" αναγνώστες, στην κρίση σας πια εάν, όσα γράφονται εδώ πέρα, είναι και τίποτε άλλο εκτός από μεταμοντέρνα παπατζηλίκια.
Λέτε;

Διαπλοκή

`

Για όσα θα έρθουν. Για όσα θα ανεχτούμε. Για όσα θα μας έχουν συνένοχους.

Δάκρυα 2

Η διασταύρωση των οδών Εγνατίας και Βενιζέλου στη Θεσσαλονίκη, είναι ένα μέρος με λογιών λογιών αναφορές. Αν ρωτήσεις αρκετούς ανθρώπους θα πάρεις σίγουρα αρκετές διαφορετικές απαντήσεις.

Αν για παράδειγμα, πέσεις σε  κανένα παλιό αριστερό Σαλονικιό, θα σου πει πως είναι ένα εμβληματικό σημείο για την πολιτική ιστορία της Θεσσαλονίκης, εκείνο της σφαγής των εργατών κατά την απεργία της Πρωτομαγιάς του '36. Ίσως και να γνωρίζει ότι το πλήθος συνέχισε την πορεία του κουνώντας μαντήλια, βουτηγμένα στο αίμα που χύθηκε στο δρόμο.





Θα σου πει ίσως για την Κατίνα Τούση που θρηνεί πάνω από το δολοφονημένο γιο της. Για το Γιάννη Ρίτσο που εμπνεύστηκε τον "Επιτάφιο". Αυτόν που αργότερα μελοποίησε ο Μίκης Θεοδωράκης. Μέρα Μαγιού. Άμα είναι και διαβασμένος θα σου μιλήσει για το πώς ένα  πρωτογενές  γεγονός που καταγράφεται στη συλλογική συνείδηση  αργότερα παραχωρεί τη θέση του στο δευτερογενές, το οποίο καταξιώνεται εξίσου με το αρχικό.


Αν μιλήσεις με αρχιτέκτονα ή αρχαιολόγο, θα σου πει για το Χαμζά Μπέη τζαμί, ένα από τα πολλά οθωμανικά μνημεία της πόλης που πέρασαν σε δεύτερη και τρίτη χρήση μετά τον εξελληνισμό της.
Το τέμενος χτίστηκε στα 1467 και μάλιστα κτίτωρ ήταν μια γυναίκα, η Χαφσά Χατούν. Κάθε άλλο παρά τυχαία, θα σου πει, η επιλογή της τοποθεσίας για την ανέγερση του τζαμιού. Τα 16 από τα 22 κιονόκρανα που στολίζουν το τέμενος προέρχονται από παρακείμενη παλαιοχριστιανική βασιλική, ίσως κάποιου γυναικείου μοναστηριού, από που αυτά που υπήρχαν μπόλικα -intra muros - στη βυζαντική Θεσσαλονίκη. Οι συνέχειες που λέγαμε τις άλλες.
Θα σου μιλήσει λοιπόν για τις διαδοχικές χρήσεις του μνημείου. Από τζαμί, τόπος εγκατάστασης προσφύγων κατά την Μικρασιατική καταστροφή. Τα ίχνη της απελπισμένης προσπάθειάς τους να επιζήσουν βρέθηκαν , ογδόντα τόσα χρόνια μετά, στο εσωτερικό του μνημείου.
Κατόπιν, και αφού οι πρόσφυγες αποχώρησαν για να εξελληνίσουν τις εσχατιές της Σαλονίκης και τη μακεδονική ενδοχώρα, η κεντρική αίθουσα προσευχής και η αυλή του μνημείου στεγάστηκαν με μεταλλική κατασκευή. Παρόμοιου ύφους και είδους με τον πύργο του Άιφελ παρακαλώ.


Το τζαμί έγινε σινεμά. Σινέ Αλκαζάρ. Το περιστύλιο με τους ανακατεμένους κίονες κλείστηκε με κάθε λογής πατέντες και έγιναν εμπορικά μαγαζιά. Από τα γνώριμα, της Εγνατίας. Παπούτσια και πουκάμισα "για εργατικούς" που θα έλεγε ο Καβάφης και θα είχε δίκιο.
Αν πάλι έχεις την τύχη να μιλήσεις με κάποιον από τη διαρκώς ελλατούμενη φρουρά των θαμώνων του σινε Αλκαζάρ θα ακούσεις για το , τούρκικο βεβαίως , répertoire. Βλέπετε, σε πείσμα των συνθηκών και των παιγνίων επί χάρτου των αρχών του 20ου, και παρά τον συνωστισμό στην- κομμάτι υπερθερμασμένη- προκυμαία της Σμύρνης, οι παππούδες και οι πατεράδες μας τα τούρκικα καταλάβαιναν. Αυτά ένιωθαν. Και άμα θύμωναν ή πονούσαν και έπρεπε να μιλήσουν τη γλώσσα της καρδιάς, στο τούρκικο το γύριζαν και έρχονταν ο κόσμος στη θέση του.
Μπροστά στο σινεμά, το πεζοδρόμιο, απελπιστικά στενό. O φόβος και ο τρόμος της μαθήτριας, όταν αναγκαζόταν να το περάσει μέσα σε άλλο συνωστισμό, μετά τις παρελάσεις στην Εγνατία. Ο θρίαμβος του εφαψία. Celle horreur!
Βέβαια το γεγονός της απόδοσης ενός θρησκευτικού οθωμανικού μνημείου σε χρήσεις άλλες, δεν ενόχλησε στη Θεσσαλονίκη των παραεκκλησιαστικών οργανώσεων και των εθνικών συλλαλητηρίων. Αντιθέτως, τα σαλονικιώτικα γκρουπ που χαζεύουν την Αγιά Σοφιά στην Πόλη, ανάμεσα σε δυο εφόδους για δερμάτινα, ανατριχιάζουν με δίκαιη αγανάκτηση για τις ιεροσυλίες των Τουρκαλάδων.
Αν βέβαια πέσεις επάνω σε κανένα συνομωσιολόγο- ερευνητή του παραφυσκού-κλπ, θα ακούσεις για τα μυστηριώδη σύμβολα στα καπάκια  των υπονόμων της Βενιζέλου, που όμως δε σκεπάζουν κανενός υπονόμου το άνοιγμα. Θα μάθεις ότι πρόκειται αστικές σημαδούρες, που χρησιμοποιούν οι περιπλανώμενοι του παράδοξου.


Για τούνελ μυστικά θα  σου πει, που τέμνουν την Εγνατία. Και για ενεργειακούς χάρτες και τελλουριακά ρεύματα. Θα ακούσεις και για πρόσγειους, που τόσο έχουν αγαπήσει τη Σαλονίκη, ώστε να στοιχειώνουν, μέρα μεσημέρι, το Μπεζεστένι και το Καραβάν Σεράι.
Αν πάλι τύχεις σε (τριαντασαράντα ετών) νεόκοπη Σαλονικιά, θα σου πει "α, εκεί στη Fena,στο παπούτσι".
Αν ρωτήσετε  και την αφεντιά μου θα σας πω ότι έχω "δει " τα αίματα των διαδηλωτών πάνω στα κλειστά κεπέκια  και ότι ακόμη αναζητώ τα δεκάξι χρόνια του πατέρα μου στις φωτογραφίες του πλήθους του '36. Και για την μικρανεψιά   του Τούση, που ήταν συμφοιτήτρια και φίλη. Θα σας πω για τις παρελάσεις. Ή για την αλησμόνητη ανάμνηση του πεθερού μου στη στάση, μπροστά στο Αλκαζάρ. Στα χέρια η σακούλα με το κατσίκι που μας ψώνισε από το Καπάνι, παραμονή Πρωτομαγιάς. Βαριά άρρωστος ήδη και πολύ ακριβό το χατήρι μας. Μα δε θα παραλείψω να προσθέσω ότι κανένας πρόσγειος δεν είναι πιο τρομακτικός από το δήμαρχο, το νομάρχη, τις ξανθιές βουλευτίνες και το μητροπολίτη Θεσσαλονίκης. Αλλά και τους ζωντανούς που τους ψηφίζουν.
Να μη ξεχάσω να πω, βεβαίως , για τον Καρύδα. Και για τον κράχτη του.
Οι κράχτες. Στέκονταν στην βιτρίνα του μαγαζιού και φώναζαν. Διαλαλούσαν φτήνια και ποιότητα. Όταν η κυρά κόντευε το τζάμι κι έδειχνε έστω και ελάχιστο δείγμα ενδιαφέροντος , ήταν γι αυτούς ζήτημα τιμής να την μπάσουν μέσα. Με τσαλίμια, φωνές, υποσχέσεις και ατάκες. Το διακύβευμα ήταν να μπει ο πελάτης. Κατά το δόγμα των Εβραίων εμπόρων της Σαλονίκης: "Και η σκόνη από τα παπούτσια του πελάτη είναι κέρδος για το μαγαζί".
Ο Καρύδας δεν πουλούσε σκόνη. Παπούτσια πουλούσε και , στα χρόνια του εβδομήντα που μεσουρανούσε η αισθητική της χούντας, έφερε και έστησε έξω από το μαγαζί του ένα τεράστιο γοβάκι με εκατοντάδες λαμπάκια , που γύριζε και γύριζε και έκανε σεκόντο στον κράχτη που ήταν από κάτω. Γεγονός! Το παπούτσι του Καρύδα.

Ένας αστικός μύθος λέει ότι το ζευγάρι του βρισκόταν στο Las Vegas, μέχρι που οι Αμερικάνοι το βαρέθηκαν και το πέταξαν. Οι Σαλονικιοί πάλι όχι. Απόδειξη ότι το γοβάκι είναι ακόμη εκεί και γυρίζει εξακολουθητικά και μάλιστα ο μακαρίτης ο Μιττεράν ,νομίζω, είχε ζητήσει να το δει σε μια επίσκεψή του στην πόλη. Η συνέχεια που λέγαμε, υπηρετείται τώρα από την ένδοξη Fena. Εξέλειπαν όμως οι κράχτες.
Χμ... όχι ακριβώς... Τα καμώματά τους αναγνωρίζω κάθε φορά που ο κανακάρης μου βλέπει Λιακόπουλο και ξεκαρδίζεται στα γέλια. Και τώρα φταίω εγώ που βρίσκω , εντελώς αδικαιολόγητα βεβαίως, τους ίδιους εκφραστικούς τρόπους και σε άλλα μέρη; Η προκατάληψή μου φταίει, οπωσδήποτε.




'Ελα όμως που δε σε αφήνουνε να αγιάσεις. Βλέπετε, ο κόσμος είναι πια μικρός. Πολύ μικρότερος από την εποχή του κράχτη. Όλα είναι διαφορετικά. Τα δάκρυα όμως ίδια.

Lacrimae rerum

"Sunt lacrimae rerum et mentem mortalia tangunt." Βιργίλιος ,Αινειάδα, στ. 462, βιβλίο I.

"Αυτά είναι δάκρυα για θλιβερά πράγματα που αγγίζουν την ψυχή". Η συνειδητοποίηση της ματαιότητας του πολέμου και της ανθρώπινης θνητότητας.
Μα δάκρυα από δάκρυα διαφέρουν.
Λοιπόν, τα δάκρυα των πραγμάτων ή δάκρυα για τα πράγματα; Με σημερινούς όρους θα λέγαμε "δάκρυα εκ των πραγμάτων". Αναγκαστικά δάκρυα. Τα προκαλεί κάποιος χωρίς να ξοδεύει συναίσθημα. Μόνο χημικά. Μα και ο κλαίων δε συν-αισθάνεται. Απλώς κλαίει. Τι βία!

Τα δάκρυα που προκαλεί η εξουσία. Τα δάκρυα που είναι απαραίτητο να κυλήσουν για κάποιον που θέλει να πάρει την εξουσία.
Τα δάκρυα δεν είναι μόνο γυναικεία υπόθεση. Η εξουσία όμως; Έχει πάψει πλέον να είναι μόνο αντρική; Θα σας γελάσω, και δεν είναι στις προθέσεις μου.


Δομίνικος Θεοτοκόπουλος, "Το πορτραίτο ενός καρδιναλίου", περ. 1600, ελαιογραφία, (108,0 χ 108 cm), Μητροπολιτικό Μουσείο Ν. Υόρκης.
Ο καθήμενος ταυτίζεται με τον καρδινάλιο Don Fernando Niño de Guevera (1541-1609), Μεγάλο Ιεροεξεταστή και Αρχιεπίσκοπο της Σεβίλλης. Πρόκειται για ένα από τα σημαντικότερα πορτραίτα του Θεοτοκόπουλου και κατά την ταπεινή μου γνώμη για ένα έργο εμβληματικό της εξουσίας. Για την ακρίβεια είναι η ίδια η εικόνα της εξουσίας . Ο τρόπος που η μορφή κάθεται στο μεγαλόπρεπο κάθισμα, το αριστερό γαντζωμένο στο ερεσίχειρο , τα ματογυάλια και τα ιερατικά ενδύματα. Οι νευρικές πινελιές, ιδίως στην κοντή πελερίνα, κάνουν τον πορφυρό ταφτά να μοιάζει πως ξεπηδά από το πλαίσιο του κάντρου, του χρόνου , του καιρού και του ανθρώπου. Είναι το σημάδι της εξουσίας πάνω στις ζωές των άλλων, πιστών και απίστων.



Ο πορφυρός ταφτάς. Τον ποδόγυρό του πόσοι να φίλησαν γονατιστοί ζητώντας έλεος, συγχώρεση, ευλογία, συγκατάθεση. Στα πόδια του μπροστά και το λευκό χαρτί με την υπογραφή του καλλιτέχνη. "δομίνικος θεοτοκόπουλος". Στα πόδια του.

Αντίθετα, όταν έχουμε να κάνουμε με γυναίκες, η κοντή μπέρτα δεν είναι σύμβολο εξουσίας. Πρόκειται απλώς για τμήμα της γυναικείας φορεσιάς που μπορεί να αλλάζει στους αιώνες και τους πολιτισμούς αλλά δε σηματοδοτεί κάτι ιδιαίτερο.





Και μπορεί το πορφυρό στο Βυζάντιο να έντυνε τα αυτοκρατορικά τέκνα από τη γέννησή τους, αλλά η υποψήφια νύφη πρώτα στεφανώνονταν την εξουσία, δηλαδή πρώτα ανακυρήσσονταν αυτοκράτειρα και μόνο μετά από αυτό σύζυγος.

Η δική μου εκδοχή για το πορφυρό χρώμα είναι αυτή που ακολουθεί. Το ensable της Κοκκινοσκουφίτσας τελείωσε αλλά δε φορέθηκε. Το πορφυρό του μου κάνει "νερά", καθώς αναγκάστηκα να χρησιμοποιήσω, σε ορισμένα μέρη του, μαλλί άλλης καζανιάς απο την αρχική.





Αυτό το τυχαίο γεγονός μου θυμίζει πόσο απρόθυμη είμαι να ενδυθώ οποιαδήποτε εξουσία, ακόμη και όση που μου αναλογεί στο μικρόκοσμο της δουλειάς μου. Η γελοία εξουσία του δασκάλου που σφυρίζει για να ποιμάνει τα παιδιά, τα αστυνομικά τελεσίγραφα από μικροφώνου στην πρωινή προσευχή, η προσκόλληση στα στερεότυπα μιας εκπαίδευσης που οδηγεί οπουδήποτε αλλού εκτός από τη μόρφωση. Η φοβική σχέση με τους γονείς και την κοινωνία που χρησιμοποιεί τους τύπους και την επανάληψή τους για να κρυφτεί.
Αλήθεια, την εκδοχή μου για την ίδια την εξουσία σας την έχω πει ποτέ; Όχι; Α, λοιπόν, που λέτε...

Ζώα

`

Συμπέρασμα: Δε χρειάζεται να φοράτε γούνες, αν θέλετε οπωσδήποτε να μοιάζετε κι εσείς Sex and the city. Διότι κάπου θα παραμονεύει η μουρλή ακτιβίστρια με τη μπογιά ανά χείρας. Ρεζιλίκια πράματα. Instead of this, να τι μπορείτε να κάνετε:


Η "Πολική μου αρκούδα". Σχεδόν δυο κιλά μαλλί, βελόνες νούμερο εφτά. Ζεστό και άνετο. Η μαγεία της απλότητας. Το φορώ όπως η Σαμάνθα. Είμαι η Σαμάνθα.

Δέκα πόντοι φάρδος το ρεβέρ. "Καλά 'ναι τα φαρδομάνικα, μα για τους δεσποτάδες." Τι να θέλει να πει ο απλός, πλην, σοφός λαός; Ότι τα ράσα δεν κάνουν τον παπά; Αδιάφορο. Το φορώ και είμαι η Σαμάνθα. Ή, τουλάχιστον, σχεδόν.

Ετέρα nouveaute που δοκιμάστηκε σε αυτό το project, μετά το κόλπο της "υγρής" ένωσης : Οι ραφές έγιναν με το βελονάκι του crochet. Πεντακάθαρο αποτέλεσμα. Η παλτουδιά μπορεί να ανεμίζει θριαμβευτικά στους γρανίτες της Τσιμισκή. Τι Λωζάνη, τι Κοζάνη.